01 Jun 2023

90. PRIMER ENCUENTRO DE POETAS IBEROAMERICANOS CDMX 2023. IRMA PINEDA (MÉXICO)

-20 May 2023

 

GUI’CHI’ RO’

 

Gulaquichuaahui’  ti gui’chi’ naro’ba’ ni guzaani’

Biquiidi racá ti bandá biaani’ nayachi

ni jmá nacubi guidxe’lu’

Qui gusiaandu gucou’ ni maca ricá

“cuyubidu laabe”

Ne nou’ piou’ bicaani pa naquiiñe’

ra gabi ca dxu’ ca lii

ma qui gapaca’ ni gutiieneca gui’chi’

ma queiquiiñe giibayooxho ni rucuaa

qui ñedandá gunaa ni ruuni dxiiña’ ca

Chahuidugá si gucuaa bi laga cucaadiagalu’

guirá diidxahuati ni cuyubicabe

ti gabisicabe lii:

Qui zunitidu dxiiña 

Ne guirá gunaa huaniti ndaani’ guidxi di’

xi naca guiniti stobi

 

 

CARTELES

 

Prepare un letrero brillante

Pegue en él una foto nítida

la más reciente posible

No olvide la clásica leyenda:

“se busca”

Hágalo a mano si es necesario

cuando los policías le digan

que se han quedado sin tinta para imprimir

que la vieja máquina de escribir no funciona

que no llegó la secretaria

Respire lento mientras escucha

todas las excusas con las que buscan

cómo decirle:

No perderemos el tiempo

Con tantas desaparecidas en este país

qué importa una más

 

 

NI ZÉ GUIDXI ZITU

 

Ridide’ laaga guiigu’ casi ñacaca’ ruaa yoo

ndaani’ ti guidxi nuu zitu xquidxe’

Ti que guibana’ ruxui’lua

xquendariniibi nisadó’

ni rudii bixidu’ layú nuu ladxidua’

Zitu nisadó’ ca nutaguná’ guidxi di’ naa

ti gusaa xigaba’ dxiiña’

lade doo cadi doo guixhe di’ laaca

xa ni biniibi naa dxi guca’ ba’du’

yana nisi randa ruyadxié laaca

ra cadooca’ ndaani’ guidxiro’

 

 

MIGRANTE

 

Cruzo ríos como cruzar puertas

en una ciudad que está lejos de ser la mía

Para evitar nostalgias mi mente viaja

al vaivén de las olas

que besan la tierra que me habita

Lejos de esos mares la ciudad me ha hecho presa

para cubrir jornadas

entre hilos que no son los hilos de las hamacas

que albergaron mi infancia

y que hoy solo puedo mirar

en los escaparates de la gran ciudad

 

 

GUNAA NADXIBALÚ

 

Lade gundaa baaza’

ne gaca’ bacheeza niidxi

rilaa ladi gunaa nadxibalú

Ra ridaagu neza di’

zaca ni maca huayaca ma xadxi:

Zaruugu ti chu xiidxi

ti ganda guinaaze guiiba’

ne saru’ casi rizá gunaa ridxelasaa

cuyubi quiñentaa ni cadindené

lu ca neza ni nuu

lade guiibabiaani’ ne gusina

 

 

AMAZONAS

 

Entre disparar la flecha

o ser manantial de leche

el cuerpo de la amazona se divide

En este cruce de caminos

la solución es la de antaño:

Mutilar un seno

para sostener el arco

y continuar la vida de guerrera

tratando de ganar todas las batallas

que se libran en los caminos

entre la computadora y la cocina

 

De Nasiá racaladxe’ / Azul anhelo  (2020)

 

 

DIIDXA’ STIAYA’

 

Guzá nandi’ lade binni

cadi nácabe nualu’ yuuba’

Biitu zapandú ti guinda’ naxhi guichaiquelu’

Bicaa laa guiechaachi

Naxiñarinni bitiee ruaalu’

Biree lu guidxi

Bizeeque xha’nu’ ra zalu’

ti guini’ ladilu’

pabia’ nabani ludxi

ni ga’chi’ lade ñeelu’

 

 

CONSEJOS DE UNA TÍA

 

Debes andar erguida entre la gente

que nadie piense que te agobian los pesares

Muele el chintul para aromar tu pelo

Adórnalo con flores de mayo

De rojo sangre ilumina tu sonrisa

Pasea por las calles

Mueve las caderas al caminar

para  que tu cuerpo hable

de cuanta vida tiene esa lengua

que se esconde entre tus piernas

 

 

BISIIDU’ NAA GANAXHIEE’ CASI MANI’

nadipa’ ne xhiana

Bisiaalu’ naa ruaalu’

ni raxha beela lade’ ra go yaa

Gupa chaahue’ rinni ni guceeza guendariati nisa stiu’

lu guelabeeu’

Gunaxhiee yuuba’ ni biaana

ra bizaalu’ xhuga guidilade’

Beedxe gucalu’ luguia’ya’

ne bisiidu’ naa ganaxhiee

casi ridunaxhii mani’

ne guirá runi gasti’

 

 

ME ENSEÑASTE A AMAR COMO LAS BESTIAS

con fuerza y con rabia

Me acostumbré a tu boca

que a mordidas arrancaba trozos de mi carne

Cuidé mi sangre para calmar tu sed

en las noches de plenilunio

Amé el dolor con que tus garras

dibujaron signos en mi piel

Fuiste tigre sobre mi cuerpo

y me enseñaste a amar

como se aman las fieras

con todo y por nada

 

De Naxiñá Rului’ladxe’ – Rojo Deseo (2018 y 2021)

 



Compartir